دولت سیزدهم وچاش های آموزش وپرورش(شورای عالی رفاهی اقتصادی آموزش و پرورش بخش هفتم)

ابوالقاسم جامه بزرگ کار شناس ارشد روان شناسی تربیتی

یکی از اساسی ترین اهداف انقلاب اسلامی استقرار عدالت در جامعه است.چنانکه مردم در دوران پیروزی انقلاب فریاد می زدند “ما دین علی خواهیم…..و….. جمهوری اسلامی مرکز عدل و داد است……..”.

اصولاً جهان آفرینش و نظام کائنات، مبتنی بر عدل است. یعنی هیچ کدام از نهاده ها و خلقت های الهی -در اصل خویش- بیرون از قانون عدل نیست؛ چنانکه امام علی بن ابی طالب علیه السلام فرمودند:” العدل اساس به قوام العالم”عدل شالوده ای است که جهان هستی بر آن استوار است”(۱). وامام علیه السلام در تعریف عدالت فرمودند:” العدل یضع الامور مواضعها” عدالت هر چیزی را در جای خود می نهد”(۲).

بنابراین در اداره کشور در نظام جمهوری اسلامی ایران، باید عدالت در اجرای امور مورد توجه مسئولان و مدیران قرار گیرد؛ یعنی حرکت هر یک از نهادها و سازمانهای کشور، بر اساس اثربخشی و بازدهی که دارند در زمینه های مختلف از جمله اختصاص منابع مالی در مکان مناسب به خود قرار داده شوند. لذا با توجه به موضوع بحث؛ یعنی عدالت و اقتصاد، ضرورت دارد که به جایگاه آموزش و پرورش در این عرصه اشاره شود.

بی تردید آموزش و پرورش از ابعاد مختلف پایه و اساس پیشرفت کشور و بازدهی آن غیر قابل مقایسه با سایر دستگاه ها می باشد. برای توضیح بیشتر اثربخشی و اهمیت آموزش و پرورش چند نمونه بیان می‌شوند.

در خصوص ارزش تعلیم و تربیت از منظر اسلام خداوند متعال مقام معلم و متعلم را رفیع دانسته و معصومین علیه السلام را به عنوان اسوه های بشریت آن را (معلمی)عملی کردند. عبدالرحمان سلمی به فرزند امام حسین علیه السلام سوره حمد را آموخت وقتی کودک ان سوره را در حضور پدر خواند، حضرت علاوه بر پول نقد، پارچه‌ای که از راه حق شناسی به معلم طفل دادو دهان(مشت) آموزگار را پر از “درّ” نمود. امام در مقابل تعجب دیگران از میزان پاداش، فرمود پاداش مالی من چگونه و با اعطای آموزش این معلم برابری می‌کند”(۳).

فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۰ در زمینه عقب ماندگی علمی کشور پژوهش انجام داده است. در چکیده آن آمده است،” علت اساسی عدم رشد و شکوفایی دانشمندان و مهندسان و عقب ماندگی علمی و وابستگی تکنولوژیکی کشور، عدم برخورداری وافر جامعه از ارزش های انسانی، یا عدم تکامل اخلاقی است. در ایران مشکل و مسئله ای در ارتباط با پیشرفت صنعتی، خودکفایی در محصولات کشاورزی، پیشبرد مرزهای دانش و غیره وجود ندارد، آنچه وجود دارد، مشکلات و مسائل اخلاقی است و تا وقتی این مسائل حل نشود، رشد و شکوفایی علمی و توسعه اجتماعی -اقتصادی در کشور حل نمی‌شوند”(۴).

حال چه کسی تردید دارد که پایه های این تکامل اخلاقی از دوره کودکی و در مدرسه پی ریزی می‌شود؟!

سهم ارزش افزوده و نقش آموزش و پرورش در اقتصاد کشور در سال های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ بر اساس گزارش مرکز آمار ایران برای بخش معدن با نسبت ۱۶، برای آموزش ابتدایی ۶/۶،برایآموزش متوسطه ۲/۴ و آموزش عالی ۷/۱و برای صنعت ۳/۰ بوده است(۵). اما علیرغم این ها کم توجهی به آموزش و پرورش از نظر اختصاص بودجه همچنان ادامه دارد. ومسئولانچنین استدلال می کنند که درصد بودجه آموزش و پرورش نسبت به سایر وزارتخانه ها و بخش های دیگر کشور بیشتر است! بدون آنکه اهمیت امر تعلیم و تربیت وزیر ساختی و فراگیر بودن آن مورد توجه قرار گیرد.

به طور کلی کمبود اعتبارات آموزش و پرورش دو پیامد داشته است:

۱- فقدان بودجه کافی برای فعالیت های کیفی:

بر اساس اعلام مسئولان آموزش و پرورش، حدود ۹۸ درصد از بودجه تخصیص یافته به آموزش و پرورش برای پرداخت حقوق                                                                                                                                                                                                       ،هزینه می‌شود. بنابراین برای کیفیت بخشی به فعالیت های تعلیم و تربیت بودجه کافی وجود ندارد، در حالی که هدف اصلی، تعلیم و تربیت کیفی است.

۲- به علت عدم تخصیص بودجه کافی به آموزش و پرورش در طول سال های گذشته تاکنون، عدالت حقوقی بین معلمان و سایر مشاغل برقرار نشده است با این که شغل معلمی از اثرگذارترین و سخت ترین مشاغل جامعه است. معلمان فرایند انتقال فرهنگ جامعه را به نسل کودک و نوجوان تسهیل می کنند، جامعه بدون فرهنگ، هویت ندارد. معلمان زمینه تولید علم و فناوری‌های را در جامعه فراهم می سازند، جامعه بدون تولید علم و فناوری،جامعه ای عقب مانده و وابسته است؛ معلمان زمینه ایجاد و ارتقاء ارزش ها و باورهای الهی را در جامعه فراهم می کنند؛ جامعه بدون ارزش‌ها و باورهای الهی، آلوده به فساد است و هرکاری در آن مجاز می باشد. از این جهت است که شغل پیامبران، معلمی است، زیرا پیامبران در صدد ایجاد جامعه متخلق به اخلاق الهی ،پیشرفته، مستقل با برقراری قسط و عدل بودند.کشورهایی که ارزش معلم را تا اندازه ای درک کردند واز جهات مختلف اعم از منزلت اجتماعی، شرایط زندگی ،میزان حقوق و… امتیازهائی  متناسب آنان  در نظر گرفتند،پس از چند دهه نتیجه آن را به صورت ملموس در جامعه مشاهده کردند؛ زیرا گفته اند وضعیت معلمان در هر مقطع زمانی از تاریخ، وضعیت همان جامعه در۳۰ سال بعد از آن خواهد بود؛ چرا که، نتیجه کار معلمان، ۳۰ سال بعد از تربیت دانش آموزان که مسئولیت اداره جامعه را برعهده گرفته اندوجامعه را اداره می کنندتجلی خواهد یافت .از جهت منزلت اجتماعی در کشورهایی که نگاه به معلم به عنوان سازنده فرهنگ و جامعه است، به صورت قانونی در صف های معمول قرار نمی گیرند. در اغلب کشورهای توسعه یافته ،میزان دریافتی معلم بیش از ۵۰ درصد اضافه بر میزان دریافت شاغلان در صنایع است؛ در حالی که در جامعه ما معلمان از جهت منزلت اجتماعی حداکثر مانند یک شهروند عادی تلقی می شوند و از جهت معدل میزان دریافتی حدود ۳/۵۰درصد شاغلان در حوزه صنعت می‌باشد. گرچه معلمان با توجه به جایگاه معنوی خود، هرگز به صورت جدی متعرض این موضوعات نشده اند و مسئولیت تربیتی و آموزشی خود را فراتر از وظایف خود را انجام داده اند، اما از این تواضع متاسفانه مسئولان سوء استفاده کرده اند تا جایی که بعضی از مزایا ئی که امکان پرداخت آن مانند سایرین برای آنان وجود داشت، بایگانی کردند. از این جهت معلمان درمورد دریافت ها همیشه یک پله از بقیه کار کنان عقب تر بوده و هستند. بر اساس این شرایط، کانون تربیت اسلامی به منظور دفاع از حقوق معنوی و مادی معلمان و اجرای عدالت آموزشی، اقدام‌هایی به شرح زیر انجام داده است:

۱- مهندس فرشیدی دبیرکل کانون تربیت اسلامی در چهارمین کنگره کانون، تحت عنوان “رسالت کانون پرچمداری تربیت دینی و پیگیری مطالبات رهبری است” در خصوص اقتصاد آموزش و پرورش گفت:” باید برای آن( اقتصاد آموزش و پرورش) تدبیری اساسی اندیشید و رهبر فرزانه همواره بر ضرورت اولویت بخشیدن به ویژه آموزش و پرورش و حل مشکلات معیشتی معلمان تاکید فرمودند…… ما باور داریم که مشکلات معیشتی معلمان از دستیابی به فناوری هسته ای دشوارتر نیست ومی توان با برنامه‌ریزی و به خصوص انتصاب مدیران صاحب نظر، امین و مورد اعتماد معلمان، این مشکل را و لو  تدریجا مرتفع ساخت. متاسفانه برخی مدیران می کوشند به جای حل مسئله، تحرکات سیاسی برخی گروه‌ها را در پوشش صنفی را مورد حمایت قرار دهند. برای یافتن راه حل ها، می توان از تجربیات دیگر دستگاه ها و نیز مشارکت فکری فرهنگیان و تشکل‌های دلسوز بهره گرفت.”( ۶).

۲- کانون تربیت اسلامی به مناسبت بازگشایی مدارس و هفته دفاع مقدس در آغاز مهر ۱۳۹۵ بیانیه ای صادر کرد. در بخشی از بیانیه آمده است “معلم به عنوان محور اجرای سند تحول و موتور محرکه رشد و پیشرفت کشور، جایگاهی رفیع و ممتاز دارند و بر اساس آیات قرآن و روایات بر آمده از متون اسلامی، مورد احترام و شایسته تکریم و قدردانی است؛ لاکن رسیدگی به بحث معیشت معلم قصه ای پرغصه شده است که معمولاً با توجیهاتی همچون کمبود منابع مالی و تعداد نیروی انسانی در این وزارتخانه، اقدام موثری برای حل این مشکل انجام نمی شود. معلمان هیچ گاه مشکلات و کمبودهای مالی خویش را به پای دانش‌آموزان ننوشتند و در انجام رسالت پیامبرگونه خویش وایفای کامل حقوق آموزشی و تربیتی نسل آینده فروگذار نمی کنند”(۷).

۳- نگرانی از فرایند مدیریتی مسائل اقتصادی آموزش و پرورش، در بیانیه چهارمین مجمع عمومی کانون تربیت اسلامی چنین منعکس شده است :”عدم توجه به ارتقای توانمندی های علمی و حرفه ای توأم با ارتقای فرهنگیان، بی تدبیری در سامانه اقتصادی صندوق ذخیره آموزش وپرورش….(۸)،موجب افزایش مشکلات اقتصادی ومعیشتی فرهنگیان شده است.

حساسیت اعضای کانون مرکزی تربیت اسلامی نسبت به مسائل اقتصادی اموزش و پرورش به ویژه معیشت معلمان موجب شد ویژه‌نامه‌ای اقتصادی ضمیمه نشریه زمزمه چاپ و منتشر کند، به این امید که دولت مردان با توجه به موقعیت اثرگذار و زیربنائی آموزش و پرورش در زمینه تعمیق فرهنگ اسلامی – ایرانی، فراهم کردن زمینه پیشرفت مرزهای دانش و زمینه سازی تربیت سربازان نظام اسلامی در عرصه های مختلف و….. عدالت را در تخصیص منابع مالی هم از جهت معیشت معلمان و هم از نظر کیفیت برنامه های آموزشی و پرورشی اجرا نموده و زمینه‌ای فراهم کنند که معلمان بدون دغدغه گذران عادی زندگی، با تمام توان علمی و عملی برای تحقق اهداف تربیت اسلامی تلاش کنند.

به منظور پیگیری منظم مسائل اقتصادی آموزش وپرورش بعضی از صاحب نظران اقتصادی تشکیل شورائی به نام شورای عالی رفاهی –اقتصادی آموزش وپرورش را پیشنهاد می کنند. این شورا می تواند متشکل از معاون اول رئیس جمهور، نمایندگانی ازکمیسیون آموزش وتحقیقات مجلس،  رئیس خزانه داری، وزیراقتصاد ودارائی،رئیس سازمان مدیریت وبرنامه ریزی ، وزیر آموزش وپرورش ،معاون پشتیبانی آموزش وپرورش وتنی چند از صاحب نظران اقتصادی تشکیل باشد ،چنانچه چنین شورائی تشکیل شود میتواند بسیاری از مشکلات فعلی مالی و اقتصادی آموزش وپرورش راحل نماید(۹).

منابع:

۱- جامعه سازی قرآنی،۱۳۷۸

۲- حکمت ۴۳۷

۳- Makarem.ir(پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی

۴- خلاصه گزارش نهائی زمینه سازی برای پیشرفت علم وفناوری وآثار آن در توسعه اجتماعی واقتصادی کشور،مهدی بهادری نژاد،۱۳۸۰

۵- مکز آمار ایرن۱۳۷۹-۱۳۸۰

۶- نشریه زمزمه شماره ۱۵۷نیمه دوم آبان ۱۳۹۴

۷- نشریه زمزمه شماره ۱۷۳ نیمه اول مهر ۱۳۹۵

۸- نشریه زمزمه شماره ۱۵۴ نیمه اول مهر ۱۳۹۴

۹- محمد رضا محدث،معاون اسبق وزیرآموزش وپرورش