از زمان انتشار کتاب مدرسه‌زدایی ایوان ایلیچ تا آثار جدیدتری همچون «آیا آموزش می‌تواند جامعه را تغییر دهد؟» نوشته مایکل اَپل و نیز تلاش‌هایی در داخل کشور مانند گفتارهای نویسندگان در کتاب «مرگ مدرسه؟» یا عبدالعظیم کریمی در کتاب «آموزش علیه آموزش»، نقدها و نظراتی پیرامون کارآمدیِ مدرسه در برابر تغییرات شتابان جهانی منتشر شده است. اما بحران جهان‌گیرِ کرونا، به‌عنوان بازیگری فعال و ناپیدا، پرسش‌های انتقادی گذشته درباره مدرسه را نه تنها زنده کرده که به شکلی قهری و نامریی، رأساً آستین بالا زده و فرمانِ «مدرسه، تا اطلاع ثانوی تعطیل!» را برای کشورهای جهان صادر و اجرا کرده است.

پیش از این در یادداشتی آورده‌ام که معنا و مفهوم مدرسه از محدوده زمان و مکان عبور کرده و دنیا به تلقی جدیدی از مدرسه هم در معنا و هم در

کارکرد رسیده است و با کلیدهای کهنه، قفل‌های نو را نمی‌توان گشود. اما کرونا، گویی این ضرورت را زُمخت و بدون تعارف به سیاست‌گذاران آموزشی جهان فهماند که برای ادامه حیاتِ مدرسه به راه‌های دیگر بیندیشند! آموزش‌های از راه دور و آنلاین البته گزینه‌های ناآشنایی نیستند.

در ایران، وجه تمایز سال تحصیلی جاری در تاریخ نظام آموزشی این بود که وضعیت کمّی و کیفیِ آموزش‌وپرورش بیشتر از قبل برای خانواده‌ها و حوزه عمومی آشکار شد و به چشم آمد. به‌عنوان نمونه مشخص شد که علی‌رغم صرف بودجه‌های متنوع و فعالیت چندین ساله سه بخش در حوزه e_learning و آموزش الکترونیکی در وزارت آموزش‌وپرورش از جمله سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، اداره آموزش از راه دور، مرکز فناوری اطلاعات و پروژه‌های فناورانه پراکنده در سازمان‌های تابعه این وزارتخانه، اما در روزِ نیاز، مخاطبان این وزارتخانه، سردرگم با مسأله‌های بدیهی و پیش‌پاافتاده مواجه شدند.

منتقدانه باید پرسید در تمام سالیان گذشته حاصل هزینه‌ها و بودجه‌های متنوعی که برای طراحی سیستم‌های یادگیری و آموزش آنلاین در بخش‌های مختلف این وزارتخانه صرف شده، چه بوده؟ و چرا در نهایتِ کار، دستاورد این بودجه‌ریزی‌های دولتی به پای توسعه آموزش الکترونیکی این شد که خانواده‌های دانش‌آموزان در ایام دشوار و نیمه‌تعطیل، راهی بازار موبایل فروشان شهر و دیار خود شدند تا با صرف هزینه‌هایی عمدتاً فراتر از تحمل اقتصاد خانواده فرزندانشان را به این به اصطلاح آموزشِ آنلاین برسانند؟ و چه کسانی پاسخگوی تأخیر و جاماندگی غیرعادلانه فرزندان طبقات کم برخوردار از دسترسی به آموزش هستند؟ و پرسش مهم اینکه آیا این سبک مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، پاسخگوی شرایط جدید هست؟

پیشنهاد:

ضروری است تا وزارت آموزش‌وپرورش ضمن پایان بخشیدن به وضعیت چندمدیریتیِ آموزش الکترونیکی در درون خود، با سرعت بیشتری وضع فعلی آموزش‌های آنلاین و الکترونیکی را سامان داده و به یکپارچگی برساند و دقیقاً ابعاد بودجه‌ای، محتوایی، فنی و مدیریتی و وظیفه بخش‌های مرتبط با این شیوه آموزش را مشخص نموده و این حوزه را نظارت‌پذیر و هدفمند سازد  و همچنین با توجیه و آشناسازی عمومی و با توجه به اقلیم فرهنگی و جغرافیایی گوناگون شهری، روستایی و عشایری کشور، گزینه‌های قابل دسترس و مناسب را به جای اصرار بر یک روش پیش روی یادگیرندگان قرار دهد تا بیش از این بر دامنه نابرابری‌های آموزشی و تأخیر در یادگیری به ویژه برای بخش محروم و کم‌برخوردار افزوده نشود. در این زمینه علاوه بر استفاده از تجربه‌های ارزشمند بومی شرکت‌های داخلی، نگاه به تجربه برخی کشورهای موفق در زمینه e_learning هم بسیار عقلانی و لازم است.

فراموش نکنیم، مفهوم مدرسه دیگر با تلقی‌های نوستالژیک و خاطره‌انگیز دوران کودکی ما قابل تبیین نیست و کیفیت‌بخشی به آموزش‌های آنلاین و از راه دور می‌تواند به کارآمدی مدرسه و ادامه حیاتش در دوره جدید کمک کند.